Truyền từ mẹ sang con là gì? Nghiên cứu khoa học liên quan

Truyền từ mẹ sang con là quá trình lây nhiễm tác nhân gây bệnh hoặc chuyển giao kháng thể từ mẹ sang thai nhi và trẻ sơ sinh qua nhau thai, khi sinh và sau sinh qua sữa mẹ. Quy trình này bao gồm truyền virus, vi khuẩn, ký sinh trùng và kháng thể IgG qua máu thai, dịch ối, đường sinh dục và sữa mẹ, ảnh hưởng đến miễn dịch và sức khỏe trẻ sơ sinh.

Định nghĩa truyền từ mẹ sang con

Truyền từ mẹ sang con (vertical transmission) là quá trình lây truyền tác nhân gây bệnh hoặc kháng thể từ mẹ sang thai nhi hoặc trẻ sơ sinh trong giai đoạn trước sinh, khi sinh và sau sinh. Truyền này bao gồm không chỉ virus, vi khuẩn, ký sinh trùng mà còn là sự chuyển giao miễn dịch thụ động qua kháng thể IgG và các yếu tố dinh dưỡng, miễn dịch trong sữa mẹ.

Mầm bệnh có thể cư trú trong máu, mô nhau thai, dịch ối hoặc sữa mẹ, xâm nhập vào hệ tuần hoàn hoặc đường tiêu hóa của trẻ. Hiện tượng này đóng vai trò quan trọng trong dịch tễ học của các bệnh như HIV, viêm gan B, giang mai, và tác nhân nhiễm khuẩn bẩm sinh khác.

Mục tiêu nghiên cứu và can thiệp truyền từ mẹ sang con bao gồm: xác định cơ chế lây truyền, ước lượng tỷ lệ truyền, phát triển chiến lược phòng ngừa dựa trên sàng lọc, điều trị mẹ và can thiệp sau sinh nhằm giảm thiểu nguy cơ cho trẻ sơ sinh.

Thời điểm và con đường lây truyền

Quá trình truyền từ mẹ sang con phân chia theo ba giai đoạn chính:

  • Trước sinh (in utero): tác nhân qua nhau thai hoặc dịch ối xâm nhập vào tuần hoàn thai nhi.
  • Khi sinh (intrapartum): tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch âm đạo và niêm mạc sản phụ.
  • Sau sinh (postpartum): qua sữa mẹ, hoặc da-niêm mạc tiếp xúc khi chăm sóc, cho bú (WHO PMTCT).
Giai đoạnCon đường chínhVí dụ tác nhân
Trước sinhQua nhau thai, dịch ốiCMV, Toxoplasma gondii
Khi sinhMáu, dịch âm đạoHIV, Treponema pallidum
Sau sinhSữa mẹ, tiếp xúc da-niêm mạcHBV, HTLV

Mỗi con đường có đặc điểm sinh học và nguy cơ khác nhau, đòi hỏi chiến lược phòng ngừa riêng مثل tiêm chủng, dùng kháng virus và biện pháp vô khuẩn khi sinh.

Cơ chế sinh học

Tác nhân có thể xâm nhập qua hàng rào nhau thai bằng cách lây nhiễm tế bào nguyên bào nuôi (trophoblast) hoặc đi qua khe gian bào (paracellular route), sau đó nhân lên trong mô nhau và vào tuần hoàn thai nhi. Một số vi khuẩn như Listeria monocytogenes có khả năng di chuyển nội bào (cell-to-cell) qua nhau thai, tránh đáp ứng miễn dịch mẹ.

Sau khi vào cơ thể trẻ sơ sinh, virus hoặc vi khuẩn trong sữa mẹ bám vào tế bào biểu mô ruột non, xuyên màng tế bào và lan truyền qua hệ bạch huyết. Tại đây, chúng có thể gây tổn thương hệ miễn dịch còn non yếu, dẫn đến nhiễm trùng toàn thân hoặc tổn thương cơ quan mục tiêu.

  • Qua nguyên bào nuôi: CMV, Zika thâm nhập và nhân lên ở hàng rào nhau thai.
  • Qua khe gian bào: Virus viêm gan B sử dụng cơ chế thụ thể NTCP trên tế bào gan thai nhi.
  • Qua sữa mẹ: HIV, HTLV mãn tính tồn tại trong đại thực bào tuyến vú và lympho.

Các tác nhân thường gặp

Trong các nhóm tác nhân truyền từ mẹ sang con, virus chiếm ưu thế về đa dạng và tỷ lệ lây truyền cao, tiếp đến là vi khuẩn và ký sinh trùng. Ngoài ra, kháng thể mẹ (IgG) cung cấp miễn dịch thụ động quan trọng nhưng giảm dần sau 3–6 tháng tuổi.

  • Virus: HIV, viêm gan B (HBV), cytomegalovirus (CMV), Zika, HTLV.
  • Vi khuẩn: Treponema pallidum (giang mai), Listeria monocytogenes, Streptococcus nhóm B.
  • Ký sinh trùng: Toxoplasma gondii, Plasmodium spp.
  • Kháng thể mẹ: IgG truyền miễn dịch thụ động cho trẻ sơ sinh.
Tác nhânLoạiTỷ lệ lây truyền (%)
HIV (không điều trị)Virus15–45
HBV (HBsAg+ mẹ)Virus5–10
CMV tiên phátVirus30–40
Toxoplasma gondiiKý sinh trùng20–50

Hiểu rõ đặc điểm của từng tác nhân giúp xác định phương pháp sàng lọc mẹ, can thiệp điều trị trước sinh và biện pháp dự phòng sau sinh hiệu quả.

Dịch tễ và tác động lâm sàng

Tỷ lệ truyền từ mẹ sang con phụ thuộc vào loại tác nhân, trạng thái miễn dịch mẹ và can thiệp dự phòng. Ví dụ, HIV không điều trị có tỷ lệ lây 15–45%, giảm dưới 5% khi mẹ và trẻ được ARV đầy đủ (WHO PMTCT).

Viêm gan B lây truyền trong 5–10% trường hợp nếu mẹ chỉ dương tính HBsAg, nhưng tỷ lệ này giảm dưới 1% nếu trẻ được tiêm huyết thanh và vaccine trong 24 giờ đầu (CDC HBV Perinatal).

Cytomegalovirus (CMV) tiên phát ở mẹ mang thai có thể lây cho thai nhi tới 30–40%, dẫn đến tổn thương thần kinh trung ương, điếc tai hoặc viêm võng mạc bẩm sinh ở trẻ.

Miễn dịch thụ động mẹ–con

Kháng thể IgG mẹ xuyên nhau thai vào tuần cuối thai kỳ, bảo vệ trẻ sơ sinh trong 3–6 tháng đầu. Sự truyền này giúp giảm tỷ lệ nhiễm một số bệnh như ho gà, uốn ván bẩm sinh và cúm mùa.

Nồng độ IgG truyền đạt tỷ lệ thuận với mức kháng thể mẹ; tiêm chủng mẹ trước hoặc trong thai kỳ là cách hiệu quả để tăng miễn dịch thụ động cho trẻ (CDC Pregnancy Vaccination).

Phương pháp chẩn đoán

  • PCR: phát hiện ARN/DNA tác nhân sớm từ mẫu máu, dịch ối hoặc đờm rãnh.
  • Serology: đo IgM đặc hiệu ở trẻ sơ sinh (không qua nhau thai) để khẳng định nhiễm mới.
  • HBsAg/HBeAg: định lượng ở mẹ và trẻ để đánh giá nguy cơ HBV.
  • Culture và nuôi cấy: dùng cho Listeria, Treponema pallidum và Streptococcus nhóm B.
Phương phápThời điểmƯu, nhược điểm
PCRNgay sau sinhNhanh, nhạy; chi phí cao
Serology IgM1–2 tuần tuổiĐơn giản; có thể chậm
CultureTrong 48–72hChính xác với vi khuẩn; thời gian lâu

Phòng ngừa và can thiệp

Sàng lọc phụ nữ mang thai để phát hiện HIV, HBV, giang mai, CMV và toxoplasma là bước đầu. Xử lý ARV cho mẹ HIV, tenofovir cho mẹ HBV và phác đồ kháng ký sinh trùng cho toxoplasma giúp giảm nguy cơ lây truyền trước sinh (CDC PMTCT Factsheet).

Khi sinh, lựa chọn đẻ mổ có thể giảm nguy cơ lây HIV so với sinh thường. Vệ sinh sạch, tránh cho bú trực tiếp nếu mẹ có tải lượng virus cao, thay vào đó sử dụng sữa mẹ đã xử lý hoặc sữa công thức an toàn.

Sau sinh, tiêm huyết thanh miễn dịch và vaccine HBV trong vòng 12–24 giờ đầu cho trẻ, kết hợp hoàn thành 3 liều vaccine theo lịch, giúp phòng ngừa lây truyền thành công ở >95% trường hợp.

Quản lý lâm sàng

Trẻ sinh ra từ mẹ mắc tác nhân cần theo dõi định kỳ bằng PCR (HIV, CMV) hoặc HBsAg (HBV) cho đến khi khẳng định âm tính. Trẻ nhiễm HIV cần khởi ARV ngay trong 48 giờ đầu và duy trì phác đồ ít nhất 6 tuần.

Hỗ trợ dinh dưỡng, theo dõi sự phát triển về chiều cao, cân nặng và thần kinh vận động giúp đánh giá tác động lâu dài của nhiễm bẩm sinh. Các can thiệp phục hồi chức năng, như vật lý trị liệu cho trẻ CMV có điếc tai, nên được khởi động sớm.

Nghiên cứu và xu hướng tương lai

Công nghệ gene-editing (CRISPR/Cas9) đang được thử nghiệm để loại bỏ mục tiêu HIV và HBV trong tế bào nguyên bào nuôi nhau thai, mở ra triển vọng ngăn chặn lây truyền trong tử cung.

Phát triển vaccine DNA/mRNA cho CMV và Zika nhằm ngăn ngừa nhiễm sơ khởi ở mẹ cũng dần tiến gần giai đoạn thử nghiệm lâm sàng (ClinicalTrials.gov).

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích dữ liệu EHR giúp dự báo nhóm thai phụ nguy cơ cao, hỗ trợ quyết định can thiệp cá thể hóa và quản lý liệu pháp kịp thời.

Tài liệu tham khảo

  • World Health Organization. “Prevention of mother-to-child transmission of HIV and syphilis” – WHO PMTCT
  • Centers for Disease Control and Prevention. “Perinatal Hepatitis B Prevention” – CDC HBV Perinatal FAQ
  • Pollicino, T., et al. “Mother‐to‐Infant Transmission of CMV” Viruses 13.11 (2021).
  • Robertson, S. E., & Wallace, A. S. “Toxoplasmosis in pregnancy” Clinical Infectious Diseases 47.10 (2008): 1565–1574.
  • ClinicalTrials.gov. “Zika DNA Vaccine Trials” – NCT0401644
  • CDC. “HIV and Pregnant Women, Infants, and Children” – CDC PMTCT
  • Frontiers in Microbiology. “CRISPR/Cas9 for prevention of vertical transmission of viruses” (2022).

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề truyền từ mẹ sang con:

Hướng tới việc loại bỏ truyền HIV từ mẹ sang con tại Rwanda: một nghiên cứu trường hợp đối chứng về các yếu tố nguy cơ lây truyền Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 21 Số 1 - 2021
Tóm tắt Giới thiệu Truyền HIV từ mẹ sang con (MTCT) đã giảm đáng kể kể từ khi triển khai các chương trình phòng ngừa trên toàn thế giới, bao gồm cả Rwanda. Để đạt được việc loại bỏ hoàn toàn MTCT, điều quan trọng là phải hiểu rõ các yếu tố nguy cơ liên quan đến lây truyền HIV còn lại, được định nghĩ...... hiện toàn bộ
Đánh giá chương trình phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại một số cơ sở sản khoa lớn phía bắc giai đoạn 2006 - 2010
Tạp chí Phụ Sản - Tập 12 Số 2 - Trang 134-138 - 2014
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả chương trình PLTMC tại một số cơ sở sản khoa lớn phía Bắc giai đoạn 2006-2010. Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu thuần tập hồi cứu và tiến cứu. Kết quả: Trong thời gian từ 2006-2010 có 1093 phụ nữ nhiễm HIV đến sinh tại 8 cơ sở sản khoa lớn phía Bắc.Tỷ lệ nhiễm HIV trong số phụ nữ đến sinh con là 0,32%, trong đó tỷ lệ tập trung cao tại bệnh viện trung ương và các tỉn...... hiện toàn bộ
#HIV #AIDS #ARV #PCR #PLTMC #PNMT
Nghiên cứu kết quả điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con ở sản phụ vào sinh tại Khoa Phụ sản Bệnh viện Trung ương Huế
Tạp chí Phụ Sản - Tập 12 Số 3 - Trang 54-57 - 2014
Mục tiêu: Tìm hiểu tình hình và đánh giá hiệu quả điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (DPLTMC). Đối tượng và Phương pháp: Gồm tất cả các sản phụ vào sinh nhiễm HIV và con của họ từ 1/2011-5/2014 tại Khoa Phụ sản BVTW Huế, loại trừ các trường hợp thai lưu, thai chết sau sinh. Mô tả cắt ngang hồi cứu. Kết quả: Tỷ lệ nhiễm HIV ở sản phụ vào sinh 0,07%. Tỷ lệ lây truyền HIV cho con 13,6%. ...... hiện toàn bộ
Hiệu quả của immunoglobulin viêm gan B (HBIG) trong việc ngăn ngừa sự truyền nhiễm vi rút viêm gan B (HBV) từ mẹ sang con Dịch bởi AI
Gastroenterologia Japonica - Tập 18 - Trang 56-59 - 1983
Mười hai trong số 13 trẻ sơ sinh sinh ra từ những người mẹ có cả HBsAg và HBeAg đã phát triển trạng thái mang HBV trong vòng 4 tháng sau sinh. Ngược lại, không có trẻ nào sinh ra từ những người mẹ có HBsAg và anti-HBe phát triển trạng thái mang HBV. Để ngăn chặn sự truyền nhiễm HBV trong giai đoạn sơ sinh, HBIG đã được tiêm cho 14 trẻ sơ sinh sinh ra từ những người mẹ có HBeAg dương tính ba hoặc b...... hiện toàn bộ
#HBV #HBIG #truyền nhiễm từ mẹ sang con #immunoglobulin viêm gan B #phòng ngừa viêm gan B
Truyền HIV từ mẹ sang con: kinh nghiệm tư vấn trước nhanh tại Bệnh viện Đại học Nigeria Ituku/Ozalla, Enugu, Đông Nam Nigeria Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 5 - Trang 1-6 - 2012
Truyền virus miễn dịch của con người (HIV) từ mẹ sang con là con đường lây truyền HIV phổ biến nhất ở nhóm trẻ em. Nhiều yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến tỷ lệ lây truyền này. Các yếu tố nguy cơ bao gồm bệnh HIV ở mẹ tiến triển, thiếu sự dự phòng kháng virut ở mẹ và trẻ, sự pha trộn giữa máu mẹ và trẻ trong quá trình sinh nở và cho con bú. Nghiên cứu này nhằm xác định tỷ lệ nhiễm HIV tích lũy đến 18 t...... hiện toàn bộ
#Truyền HIV từ mẹ sang con #yếu tố nguy cơ #nghiên cứu hồi cứu #Bệnh viện Đại học Nigeria #phòng khám HIV nhi
Chi phí và lợi ích của liệu pháp kháng retrovirus nhiều loại và nhiều liều để ngăn ngừa sự truyền HIV từ mẹ sang con tại Cộng hòa Dominican Dịch bởi AI
International Journal of Gynecology & Obstetrics - Tập 116 - Trang 219-222 - 2012
Tóm tắtMục tiêuXem xét liệu chi phí của các phác đồ kháng retrovirus đa liều (MD‐ARVs), bao gồm liệu pháp kháng retrovirus hoạt động mạnh (HAART), để ngăn ngừa sự truyền HIV từ mẹ sang con (PMTCT) có thể được bù đắp bằng các khoản tiết kiệm thu được từ việc điều trị ít trường hợp nhiễm trùng do lây truyền từ mẹ sang con hơn.... hiện toàn bộ
MÔ TẢ THỰC TRẠNG CAN THIỆP PHÒNG LÂY TRUYỀN HIV TỪ MẸ SANG CON CHO PHỤ NỮ MANG THAI NHIỄM HIV VÀ CON CỦA HỌ TẠI HÀ NỘI, 2018 - 2019
Tạp chí Truyền nhiễm Việt Nam - Tập 1 Số 29 - Trang 62-65 - 2020
Mục tiêu: Nghiên cứu mô tả thực trạng can thiệp phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV và con của họ tại Hà Nội. Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu mô tả, được thực hiện trên 150 phụ nữ mang thai (PNMT) nhiễm HIV sinh sống trên địa bàn thành phố Hà Nội, đã sinh con từ tháng 3/2018 - 8/2019 tại 07 cơ sở sản khoa của Thành phố. Thông tin nghiên cứu được bắt đầu thu th...... hiện toàn bộ
#Phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (PLTMC) #phụ nữ mang thai nhiễm HIV #xét nghiệm PCR
Kiến thức về HIV/AIDS và Thái độ đối với Tư vấn và Xét nghiệm Tự nguyện tại các Phòng khám Thai kỳ ở một Bệnh viện Chuyên khoa tại Ấn Độ Dịch bởi AI
The Journal of Obstetrics and Gynecology of India - Tập 65 - Trang 104-110 - 2014
Sự truyền từ mẹ sang con (MTCT) chịu trách nhiệm cho hơn 90% tổng số ca nhiễm HIV ở trẻ em. Sự thiếu nhận thức về HIV và các biện pháp phòng ngừa chống lại MTCT có thể là một trong những lý do đứng sau tỷ lệ truyền HIV cao. Trong nghiên cứu của chúng tôi, chúng tôi đã đánh giá kiến thức về HIV/AIDS ở phụ nữ mang thai, đang tham dự một bệnh viện chăm sóc sức khỏe thứ cấp tại Ấn Độ cũng như thái độ ...... hiện toàn bộ
#nhận thức về HIV #truyền từ mẹ sang con #tư vấn tự nguyện #xét nghiệm HIV #y tế công cộng
Kiểm soát Tối ưu Viêm gan B ở khu vực nông thôn thuộc châu Phi cận Sahara Dịch bởi AI
Applied Mathematics-A Journal of Chinese Universities - Tập 38 - Trang 523-544 - 2023
Trong bài báo này, chúng tôi cải tiến mô hình được đề xuất trong tài liệu [13] bằng cách kết hợp ảnh hưởng của trạng thái kháng nguyên bề mặt viêm gan B (HBeAg) của mẹ lên việc truyền nhiễm từ mẹ sang con. Chúng tôi sử dụng mô hình cải tiến để khớp với các báo cáo về trường hợp nhiễm HBV mới tại tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc. Ngoài ra, chúng tôi cũng dự đoán diễn biến của nhiễm viêm gan B (HBV) tại...... hiện toàn bộ
#Viêm gan B #HBeAg #truyền nhiễm từ mẹ sang con #tiêm vaccine #kiểm soát tối ưu #Châu Phi cận Sahara #tỉnh Chiết Giang
Kiến thức và hành vi của y tá/midwife trong việc ngăn ngừa truyền HIV từ mẹ sang con tại Owerri, bang Imo, Nigeria: một nghiên cứu cắt ngang Dịch bởi AI
BMC Nursing - - 2007
Truyền HIV từ mẹ sang con (MTCT) vẫn là phương thức chính để trẻ em nhiễm HIV. Việc truyền HIV có thể xảy ra trong thai kỳ, trong quá trình sinh nở hoặc cho con bú. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số can thiệp cụ thể giúp làm giảm sự truyền virus đến trẻ. Để nhắm đến việc can thiệp an toàn, hợp lý và hiệu quả nhằm giảm MTCT HIV, cần phải đảm bảo rằng y tá/midwife có kiến thức về các chiến lược n...... hiện toàn bộ
#truyền HIV từ mẹ sang con #y tá #midwife #kiến thức #hành vi #Nigeria
Tổng số: 13   
  • 1
  • 2

Chủ đề khác

#chăm sóc liên ngành

Chăm sóc liên ngành là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#căng thẳng hạn hán

Căng thẳng hạn hán là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#thuật toán điều chỉnh

Thuật toán điều chỉnh là gì? Nghiên cứu khoa học liên quan

#hình tròn đơn vị

Hình tròn đơn vị là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#người tiêu dùng trẻ

Người tiêu dùng trẻ là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#biến đổi histone

Biến đổi histone là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#suy gan cấp tính

Suy gan cấp tính là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#lò điện

Lò điện là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#nghị định thư kyoto

Nghị định thư kyoto là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#ferulic acid

Ferulic acid là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm